نوای نوروز: شعرها و آوازهای محلی در جشن بهار
عید نوروز، جشنی که ریشه در تاریخ و فرهنگ ایران داره، فقط با دید و بازدید و سفره هفت‌سین تعریف نمی‌شه؛ بلکه با شعرها و آوازهایی که از دل مردم جوشیده، رنگ و بوی خاص خودش رو پیدا کرده. این شعرها و ترانه‌ها، چه تو لحظه تحویل سال کنار هفت‌سین خونده بشن، چه تو کوچه و خیابون برای پیشواز بهار، بخشی از هویت نوروزه. تو این مقاله، می‌خوام براتون از شعرها و آوازهای محلی نوروزی بگم که تو مناطق مختلف ایران خونده می‌شن، با یه توضیح درباره ریشه‌هاشون و حس و حالی که به این جشن می‌دن.
نوروزخوانی در شمال ایران
تصویری گروهی از مردان در حال رقص و پایکوبی
یکی از قشنگ‌ترین سنت‌های نوروزی تو خطه شمال ایران، به‌خصوص گیلان و مازندران، «نوروزخوانی»ئه شعرها و آوازهای محلی در جشن بهار را میخوانند.. نوروزخوان‌ها، که معمولاً چند نفر با ساز و آوازن، قبل از شروع سال نو تو کوچه‌ها راه می‌افتن و با ترانه‌های شاد، خبر اومدن بهار رو می‌دن. یه نمونه از این ترانه‌ها به زبان گیلکی اینجوریه:
نوروز سلطان بموئه، بهار خندان بموئه
سبزه به کوه و کمر، گل به گلستان بموئه
ترجمه‌ش می‌شه: «نوروز سلطان اومد، بهار خندون اومد / سبزه به کوه و دشت، گل به گلستون اومد». این ترانه با صدای دف یا تنبک و گاهی لَلِه‌وا (یه نوع نی محلی) خونده می‌شه و حال‌وهوای بهاری رو به خونه‌ها می‌بره. نوروزخوان‌ها معمولاً با این آوازها از مردم عیدی می‌گیرن، مثل شیرینی، تخم‌مرغ رنگی یا یه کم پول. این سنت، ریشه تو باورهای قدیمی داره که آواز و موسیقی می‌تونه بلا رو دور کنه و شادی بیاره.
گُل‌گُلی نوروزی در کردستان
تو مناطق کردستان، یه رسم قشنگ به اسم «گُل‌گُلی نوروزی» هست که بچه‌ها و جوونا با خوندن ترانه‌های محلی، به استقبال بهار می‌رن. یه ترانه معروف کردی که تو این مراسم خونده می‌شه اینه:
سەر سەری ساڵ نوە، نوروزە وەرگەر نوە
گەرماو گەرمە، بەهارە، گولەکان دەردەکەن سەر
یعنی: «سر سال نو شده، نوروز دوباره اومده / هوا گرم شده، بهاره، گل‌ها سرشون رو بیرون آوردن». این ترانه رو معمولاً بچه‌ها تو کوچه‌ها می‌خونن و با هر خونه که می‌رن، یه چیزی مثل نقل، میوه یا آجیل عیدی می‌گیرن. ریتم این آواز شاده و با دست‌زدن همراه می‌شه که حسابی شور و شوق عید نوروز رو زنده می‌کنه. این سنت تو کردستان، نشون‌دهنده اهمیت طبیعت و بهار تو فرهنگ مردمه.
ترانه‌های بختیاری برای سفره هفت‌سین
تو مناطق بختیاری، موقع چیدن سفره هفت‌سین یا لحظه تحویل سال، ترانه‌های محلی خاصی خونده می‌شه که پر از حس شکرگزاری و امیده. یه نمونه از این ترانه‌ها اینه:
بهار اومده، گل وا بکه
هفت‌سین بچین، دل شاد بکه
سال نو بی، غم بره پی کارش
نوروز بیاره، بخت یار و یارش
این ترانه با لهجه بختیاری و صدای بلند خونده می‌شه و گاهی با سازهایی مثل کَرنا یا سُرنا همراهی می‌شه. تو این آواز، هم به چیدن سفره هفت‌سین اشاره می‌شه، هم آرزوی دوری از غم و اومدن شادی رو داره. بختیاری‌ها اعتقاد دارن که خوندن این ترانه‌ها تو لحظه تحویل سال، برکت و خوشی رو به خونه میاره.
شعرهای ترکی آذری برای عید نوروز
تو آذربایجان، نوروز با ترانه‌های شاد ترکی حال‌وهوای دیگه‌ای داره. یکی از معروف‌ترین ترانه‌ها که تو این مناطق خونده می‌شه، اینه:
نوروز گلیر، گوللر آچیر
طبیعت اویانیب، قلبلر آچیر
هفت‌سین قوروب، یئنه گله‌جک
شادلیق ائوه، نوروزلا گله‌جک
ترجمه‌ش می‌شه: «نوروز میاد، گل‌ها وا می‌شن / طبیعت بیدار شده، دل‌ها باز می‌شن / هفت‌سین چیدیم، دوباره میاد / شادی به خونه، با نوروز میاد». این ترانه رو معمولاً موقع چیدن سفره یا تو مهمونی‌های نوروزی می‌خونن و با رقص و سازهایی مثل قوپوز همراهش می‌کنن. تو این شعر، هم به هفت‌سین اشاره شده، هم به حس تازگی و شادی که عید نوروز میاره.
دانلود شعر ترکی مخصوص عید نوروز
آوازهای لری و پیشواز بهار
تصویر چند ساز سنتی ایرانی
لرها هم برای نوروز ترانه‌های خاص خودشون رو دارن که پر از شور و زندگیه. یه ترانه لری که تو مناطق لرستان قبل از نوروز خونده می‌شه اینه:
بهار اومه، گل وا بو
نوروز رسیده، دل شاد بو
سبزه گره بزن، آرزو بکه
سال نو بیاد، غم رو بکه
این ترانه رو بیشتر موقع گره زدن سبزه یا تو مراسم پیشواز نوروز می‌خونن. ریتمش تنده و با سازهایی مثل دُهُل و سُرنا همراه می‌شه. تو فرهنگ لری، این آوازها یه جور دعا برای سال جدیدن که پر از سلامتی و شادی باشه.
چرا این شعرها مهمن؟
این شعرها و آوازهای محلی، فقط برای سرگرمی نیستن؛ اونا قصه زندگی مردم ایران رو می‌گن. هر منطقه با زبون و لهجه خودش، حسش به بهار و عید نوروز رو تو این ترانه‌ها ریخته. خوندن این آوازها کنار سفره هفت‌سین یا تو کوچه‌ها، یه جور پیوند با طبیعت و گذشته‌ست. مثلاً نوروزخوانی تو شمال، یادآور روزاییه که مردم با آواز به هم خبرای خوب می‌دادن. یا ترانه‌های بختیاری و لری، نشون‌دهنده روحیه مقاوم و شاد این مردمه.
جمع‌بندی
شعرها و آوازهای محلی در جشن بهار، از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب ایران، مثل یه نخ تسبیحن که فرهنگ این سرزمین رو به هم وصل می‌کنن. چه ترانه‌های گیلکی نوروزخوانی باشه، چه آوازهای کردی گُل‌گُلی، چه شعرهای ترکی و لری و بختیاری، همه‌شون یه حرف مشترک دارن: بهار اومده، دل‌ها رو شاد کنین و با امید سال نو رو شروع کنین. این نواها، نوروز رو از یه جشن ساده به یه آیین پر از احساس تبدیل می‌کنن که تو هر خونه و هر سفره هفت‌سین، طنین خودش رو داره. امیدوارم با خوندن این مقاله، دفعه بعد که پای سفره هفت‌سین نشستین، یه ترانه محلی زمزمه کنین و بهارش رو قشنگ‌تر کنین!
در جیبی موزیک دنبال کنید.
کنسرت های نوروز ۱۴۰۴ در ترکیه: جشنی با حضور ستارگان موسیقی ایرانی
آوازهای محلی نوروزی در ایران؛ نغمه‌هایی از دل فرهنگ و شادی
