سنت نوروزخوانی؛ نغمه‌های بهاری که هنوز زنده‌اند!
نوروز، کهن‌ترین جشن ایرانی، تنها به سبزه و هفت‌سین ختم نمی‌شود. این آیین ریشه‌دار، مجموعه‌ای از سنت‌های زیبا را در خود جای داده که هرکدام نمادی از شادی، همدلی و احترام به طبیعت‌اند. نوروزخوانی یکی از این رسوم کهن است که در بسیاری از شهرها و روستاهای ایران، به‌ویژه در شمال کشور، هنوز زنده و جاری است. این سنت آوازخوانی بهاری، پیام‌آور نوروز و نویدبخش سالی پر از خیر و برکت است.
سنت نوروزخوانی چیست؟
نوروزخوانی آیینی سنتی است که در آن گروه‌هایی از خوانندگان دوره‌گرد، روزهای پایانی اسفند به خیابان‌ها و روستاها می‌روند و با خواندن اشعار خاصی، آمدن بهار را نوید می‌دهند. این آوازها غالباً همراه با سازهایی مانند دایره، نی، کمانچه یا حتی دُهُل اجرا می‌شوند.
نوروزخوانی نه‌تنها یک هنر موسیقایی بلکه نوعی پیشواز فرهنگی برای ورود به سال نو است. مردم با شنیدن این آوازهای دل‌نشین، حال و هوای نوروز را بیشتر احساس می‌کنند. این سنت قدیمی علاوه بر اینکه نشان‌دهنده‌ی ارتباط عمیق ایرانیان با طبیعت و فصل‌هاست، نمادی از اشتراک فرهنگی و همبستگی اجتماعی نیز محسوب می‌شود.
تاریخچه سنت نوروزخوانی؛ صدای بهار از دل تاریخ
چند پیرمرد در حال نوروز خوانی
نوروزخوانی سنتی کهن است که پیشینه آن به چندین قرن قبل بازمی‌گردد. برخی منابع تاریخی معتقدند که این آیین، ریشه در ایران باستان دارد و حتی در دوران هخامنشیان و ساسانیان نیز رواج داشته است. در آن دوران، پیام‌رسانانی با خواندن اشعار و نواختن ساز، خبر آمدن بهار را از شهری به شهر دیگر منتقل می‌کردند.
پس از اسلام، نوروزخوانی همچنان به حیات خود ادامه داد و رنگ و بوی مذهبی نیز به خود گرفت. در برخی مناطق، این اشعار شامل دعاها و طلب خیر و برکت برای صاحب‌خانه نیز بود. حتی در برخی از نسخه‌های قدیمی، اشعاری وجود دارد که در آن‌ها نام ائمه اطهار و آرزوی سالی سرشار از خیر و برکت برای خانواده‌ها آورده شده است.
با گذشت زمان، این آیین در مناطق مختلف ایران تغییرات جزئی به خود دید، اما جوهره اصلی آن، یعنی بشارت شادی و امید، همچنان حفظ شد.
نحوه اجرای سنت نوروزخوانی؛ سفیران شادی و برکت
نوروزخوانان معمولاً به شکل گروهی یا انفرادی از خانه‌ای به خانه دیگر می‌روند و با خواندن اشعار مخصوص، صاحب‌خانه را خوشحال می‌کنند. آن‌ها پس از خواندن آواز، انتظار هدیه‌ای از طرف میزبان دارند که ممکن است شامل پول، برنج، تخم‌مرغ رنگی، آجیل، میوه یا شیرینی باشد.
اجرای نوروزخوانی معمولاً از این بخش‌ها تشکیل می‌شود:
- درخواست اجازه برای اجرا: خواننده معمولاً با اشعاری مانند “آیا اجازه می‌دهید که بهار را نوید دهیم؟” ورود خود را اعلام می‌کند.
- خواندن اشعار مرتبط با نوروز: این اشعار معمولاً توصیفی از زیبایی بهار، شکوفه‌ها، باران‌های بهاری و سرسبزی طبیعت هستند.
- دعا برای صاحب‌خانه: در پایان، نوروزخوانان برای سلامت، خوشبختی و برکت میزبان دعا می‌کنند.
- دریافت هدیه و خداحافظی: در نهایت، پس از دریافت هدیه، با اشعاری شاد خداحافظی کرده و به خانه بعدی می‌روند.
نمونه‌ای از اشعار نوروزخوانی
یکی از معروف‌ترین شعرهای نوروزخوانی که هنوز هم در شمال ایران خوانده می‌شود، چنین است:
باد بهاره آمده، نوروز خوشگله آمده
گل به چمن جلوه کرده، فصل شکوفه آمده
این اشعار ساده اما دل‌نشین، از دل طبیعت سرچشمه گرفته‌اند و هرکدام به نوعی، زیبایی‌های نوروز را وصف می‌کنند. برخی از نوروزخوانان نیز اشعار طنزآمیز یا داستان‌های کوتاه را در لابه‌لای اجراهای خود اضافه می‌کنند تا مخاطبان را بیشتر سرگرم کنند.
نوروزخوانی در گیلان و مازندران
نوروزخوانی در مناطق مختلف ایران؛ جلوه‌های متفاوت یک سنت مشترک
ترانه‌های کردی، لری و مازندرانی؛ نغمه‌هایی از طبیعت و جشن بهار
با وجود اینکه نوروزخوانی در بسیاری از نقاط ایران رایج است، اما هر منطقه سبک و سیاق مخصوص به خود را دارد:
- مازندران و گیلان: در این استان‌ها، نوروزخوانی به‌صورت گروهی اجرا می‌شود و اشعار آن ترکیبی از فارسی و گویش محلی است. در مازندران، نوروزخوان‌ها به نام “نوروزی‌خوان” شناخته می‌شوند و اشعارشان علاوه بر توصیف بهار، شامل دعای خیر نیز هست.
- خراسان: در برخی از نقاط خراسان، آیینی مشابه به نام “بهارخوانی” وجود دارد که در آن اشعاری درباره طبیعت و نو شدن زمین خوانده می‌شود.
- آذربایجان: در این منطقه، اشعار نوروزخوانان بیشتر به زبان ترکی آذری اجرا می‌شود و اغلب رنگ و بوی مذهبی دارند. در برخی روستاهای آذربایجان، این سنت را با مراسم “حاجی فیروز” ترکیب کرده و حال و هوای نمایشی نیز به آن می‌دهند.
چرا سنت نوروزخوانی هنوز زنده است؟
با وجود تغییرات فرهنگی و نفوذ سبک زندگی مدرن، نوروزخوانی همچنان در بسیاری از نقاط ایران حفظ شده است. یکی از دلایل اصلی بقای این سنت، ارتباط عاطفی مردم با آیین‌های نوروزی و علاقه آن‌ها به حفظ میراث فرهنگی است.
علاوه بر این، برخی جشنواره‌های فرهنگی و رویدادهای نوروزی نیز به احیای این سنت کمک کرده‌اند. در سال‌های اخیر، در برخی شهرها مانند رشت، ساری و گرگان، گروه‌هایی از نوروزخوانان در مراسم رسمی نوروز شرکت می‌کنند و این هنر کهن را زنده نگه می‌دارند.
سخن پایانی؛ آیا سنت نوروزخوانی فراموش خواهد شد؟
تصویر افرادی در حال نوروزخوانی
نوروزخوانی تنها یک سنت نیست؛ بلکه یک جشنواره کوچک خیابانی است که بوی شکوفه‌های بهاری، صدای دل‌نشین موسیقی محلی و امید به سالی نو را با خود دارد. با این‌حال، سبک زندگی شهری و کم‌رنگ شدن تعاملات اجتماعی، این آیین زیبا را در برخی مناطق به حاشیه رانده است.
اما هنوز هم امیدی هست! بسیاری از مردم، به‌ویژه در مناطق شمالی ایران، تلاش می‌کنند این رسم زیبا را زنده نگه دارند. حتی برخی مدارس و مراکز فرهنگی، آموزش نوروزخوانی را در برنامه‌های خود قرار داده‌اند تا نسل‌های جدید نیز با این سنت آشنا شوند.
شما چطور؟ تا حالا تجربه شنیدن نوروزخوانی را داشته‌اید؟ آیا دوست دارید این سنت دوباره به زندگی شهری بازگردد؟ 🎶🌸
در جیبی موزیک دنبال کنید:
