آیا زردی نوزاد خطرناک است؟ علائم، درمان و 5 راه رفع زردی

چرا زردی نوزاد خطرناک است

زردی نوزاد (Jaundice) یکی از شایع‌ترین شرایط پزشکی در نوزادان تازه متولد شده است که معمولاً در روزهای اول زندگی ظاهر می‌شود. این وضعیت به دلیل زرد شدن پوست و سفیدی چشم‌های نوزاد به وجود می‌آید و اغلب به دلیل افزایش سطح بیلی‌روبین (Bilirubin) در خون رخ می‌دهد. اما آیا زردی نوزاد خطرناک است؟ در این مقاله، به‌طور کامل به این سؤال پاسخ می‌دهیم و تمام جنبه‌های زردی، از علل و علائم تا روش‌های درمان و پیشگیری را بررسی می‌کنیم.

زردی نوزاد چیست؟

زردی نوزاد زمانی رخ می‌دهد که سطح بیلی‌روبین، یک ماده زردرنگ که از تجزیه گلبول‌های قرمز خون تولید می‌شود، در خون نوزاد افزایش یابد. کبد نوزادان تازه متولد شده هنوز به‌طور کامل بالغ نشده و ممکن است نتواند بیلی‌روبین را به‌سرعت از بدن دفع کند. این موضوع باعث تجمع بیلی‌روبین و ایجاد رنگ زرد در پوست، چشم‌ها و گاهی مخاط دهان می‌شود.

زردی معمولاً در 60-80٪ از نوزادان سالم و 90٪ از نوزادان نارس دیده می‌شود و در اکثر موارد بی‌خطر است. اما در موارد نادر، اگر سطح بیلی‌روبین بیش از حد بالا برود و درمان نشود، می‌تواند عوارض جدی ایجاد کند.

علائم زردی نوزاد

برای تشخیص زردی، والدین باید به علائم زیر توجه کنند:

• زرد شدن پوست: معمولاً از صورت شروع شده و به سمت قفسه سینه، شکم و پاها گسترش می‌یابد.
• زردی سفیدی چشم: یکی از بارزترین نشانه‌های زردی.
• خواب‌آلودگی بیش از حد: نوزاد ممکن است بیش از حد خواب‌آلود یا بی‌حال باشد.
• کاهش اشتها: نوزاد ممکن است کمتر شیر بخورد یا علاقه‌ای به تغذیه نشان ندهد.
• ادرار تیره یا مدفوع کم‌رنگ: ادرار زرد تیره یا مدفوع خاکستری ممکن است نشانه‌ای از زردی باشد.
• بی‌قراری یا گریه غیرعادی: در موارد شدید، نوزاد ممکن است تحریک‌پذیر شود.

نکته: برای بررسی زردی در خانه، به‌آرامی روی پیشانی یا بینی نوزاد فشار دهید. اگر پوست در آن ناحیه زرد به نظر برسد، ممکن است نوزاد زردی داشته باشد. با این حال، تشخیص دقیق باید توسط پزشک انجام شود.

خطر زردی نوزاد

در اکثر موارد، زردی نوزاد بی‌خطر است و به‌صورت خودبه‌خود یا با درمان‌های ساده برطرف می‌شود. این نوع زردی که به زردی فیزیولوژیک معروف است، معمولاً در هفته اول زندگی ظاهر شده و تا 10-14 روزگی از بین می‌رود. اما در موارد زیر، زردی می‌تواند خطرناک باشد:

• سطح بالای بیلی‌روبین: اگر بیلی‌روبین بیش از حد بالا برود، می‌تواند به مغز آسیب برساند و حالتی به نام کرنیکتروس (Kernicterus) ایجاد کند که باعث آسیب مغزی دائمی، ناشنوایی یا فلج مغزی می‌شود.
• زردی پاتولوژیک: این نوع زردی به دلایل غیرطبیعی مانند ناسازگاری گروه خونی مادر و نوزاد، عفونت، بیماری‌های کبدی یا مشکلات متابولیکی ایجاد می‌شود و نیاز به درمان فوری دارد.
• زردی طولانی‌مدت: اگر زردی بیش از دو هفته طول بکشد، ممکن است نشانه‌ای از مشکلات زمینه‌ای مانند کم‌کاری تیروئید یا انسداد مجاری صفراوی باشد.

علائم هشداردهنده زردی خطرناک:

• زردی شدید که به پاها و دست‌ها گسترش یافته است.
• گریه با صدای بلند و غیرعادی.
• تب، استفراغ یا بی‌حالی شدید.
• عدم افزایش وزن یا تغذیه ضعیف.

اگر هر یک از این علائم را مشاهده کردید، فوراً به پزشک مراجعه کنید.

در جیبی طب بخوانید : برنامه واکسیناسیون نوزاد: واکسن نوزاد در ماه های مختلف

علل زردی نوزاد

زردی می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود:

1. زردی فیزیولوژیک: به دلیل عدم تکامل کبد نوزاد در پردازش بیلی‌روبین.
2. ناسازگاری گروه خونی: اگر گروه خونی مادر و نوزاد ناسازگار باشد (مثلاً مادر O و نوزاد A یا B)، گلبول‌های قرمز نوزاد سریع‌تر تخریب می‌شوند.
3. شیر مادر: در برخی موارد، زردی به دلیل تغذیه با شیر مادر (Breastfeeding Jaundice) یا ترکیبات خاصی در شیر مادر (Breast Milk Jaundice) ایجاد می‌شود.
4. عفونت‌ها: عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی می‌توانند باعث زردی شوند.
5. بیماری‌های کبدی یا خونی: مانند کم‌خونی همولیتیک یا انسداد مجاری صفراوی.
6. نارس بودن نوزاد: کبد نوزادان نارس توانایی کمتری در دفع بیلی‌روبین دارد.

روش‌های تشخیص زردی

پزشکان معمولاً زردی را با روش‌های زیر تشخیص می‌دهند:

• معاینه بالینی: بررسی رنگ پوست و چشم‌ها.
• آزمایش خون: اندازه‌گیری سطح بیلی‌روبین در خون.
• دستگاه بیلی‌چک: یک دستگاه غیرتهاجمی که سطح بیلی‌روبین را از طریق پوست اندازه‌گیری می‌کند.
• آزمایش‌های تکمیلی: در صورت مشکوک بودن به زردی پاتولوژیک، آزمایش‌هایی مانند تست گروه خونی، شمارش گلبول‌های قرمز یا تست‌های کبدی انجام می‌شود.

درمان زردی نوزاد

درمان زردی بستگی به شدت آن و علت زمینه‌ای دارد. در ادامه، 5 روش اصلی برای رفع زردی نوزاد آورده شده است:

1. فتوتراپی (نوردرمانی)

فتوتراپی رایج‌ترین روش درمان زردی است. در این روش، نوزاد زیر نورهای خاصی (معمولاً نور آبی) قرار می‌گیرد که بیلی‌روبین را به شکلی تبدیل می‌کند که از طریق ادرار و مدفوع دفع شود.

• چگونه انجام می‌شود؟ نوزاد با چشم‌بند محافظ روی تخت مخصوص قرار می‌گیرد و نور به پوست او تابیده می‌شود.
• مدت زمان: معمولاً 1-2 روز طول می‌کشد، اما ممکن است بیشتر نیاز باشد.
• عوارض: ممکن است باعث اسهال موقت یا بثورات پوستی شود.

2. تغذیه مکرر

تغذیه مکرر با شیر مادر یا شیر خشک به دفع بیلی‌روبین از طریق مدفوع کمک می‌کند.

• توصیه: نوزاد را هر 2-3 ساعت تغذیه کنید، حتی اگر خواب‌آلود باشد.
• نکته: اگر زردی به دلیل کمبود شیر مادر باشد، ممکن است پزشک مکمل شیر خشک را توصیه کند.

3. تعویض خون

در موارد شدید که سطح بیلی‌روبین بسیار بالا باشد و فتوتراپی کافی نباشد، تعویض خون انجام می‌شود. در این روش، خون نوزاد با خون سالم جایگزین می‌شود تا بیلی‌روبین و گلبول‌های قرمز آسیب‌دیده حذف شوند.

• موارد استفاده: معمولاً برای زردی ناشی از ناسازگاری گروه خونی یا بیماری‌های خونی.
• خطرات: این روش نادر است و ممکن است خطراتی مانند عفونت داشته باشد.

4. درمان علل زمینه‌ای

اگر زردی به دلیل عفونت، کم‌کاری تیروئید یا مشکلات کبدی باشد، درمان علت اصلی (مانند آنتی‌بیوتیک برای عفونت) ضروری است.

5. مراقبت در منزل

در موارد خفیف، پزشک ممکن است توصیه کند که زردی در خانه مدیریت شود:

• قرار دادن نوزاد در معرض نور غیرمستقیم خورشید: نور خورشید می‌تواند به کاهش بیلی‌روبین کمک کند، اما از قرار دادن نوزاد در معرض نور مستقیم خورشید خودداری کنید.
• نظارت بر تغذیه و وزن: مطمئن شوید که نوزاد به خوبی تغذیه می‌کند و وزن می‌گیرد.

در جیبی طب بخوانید : چطور درد و تب نوزاد بعد از واکسن را مدیریت کنیم

پیشگیری از زردی نوزاد

گرچه نمی‌توان از همه موارد زردی جلوگیری کرد، اما این اقدامات می‌توانند خطر آن را کاهش دهند:

• تغذیه زودهنگام و مکرر: تغذیه با شیر مادر را بلافاصله پس از تولد شروع کنید.
• بررسی گروه خونی: اگر مادر گروه خونی O یا Rh منفی دارد، پزشک باید وضعیت نوزاد را از نظر زردی پاتولوژیک بررسی کند.
• مراقبت‌های دوران بارداری: پیشگیری از عفونت‌ها و بیماری‌های دوران بارداری می‌تواند خطر زردی را کاهش دهد.
• معاینات منظم: نوزاد را در روزهای اول زندگی برای چکاپ به پزشک ببرید.

بیشتر بخوانید : جلوگیری از زردی نوزاد چگونه امکان پذیر است؟

نتیجه‌گیری

زردی نوزاد در اکثر موارد یک وضعیت طبیعی و بی‌خطر است که با مراقبت‌های ساده مانند تغذیه مکرر یا فتوتراپی برطرف می‌شود. با این حال، والدین باید علائم را به‌دقت زیر نظر داشته باشند و در صورت مشاهده علائم غیرعادی، فوراً با پزشک مشورت کنند. با تشخیص به‌موقع و درمان مناسب، می‌توان از عوارض احتمالی زردی جلوگیری کرد و سلامت نوزاد را تضمین کرد. این مقاله تمام اطلاعات لازم را برای درک و مدیریت زردی نوزاد در اختیارتان قرار داده است،و بررسی کردیم که چرا زردی نوزاد خطرناک است اما در صورت نیاز به اطلاعات بیشتر، همیشه با پزشک متخصص اطفال مشورت کنید.

پاسخ به سوالات

1. زردی نوزاد تا چه مدت طبیعی است و چه زمانی باید نگران شد؟

پاسخ: زردی فیزیولوژیک (طبیعی) معمولاً در هفته اول زندگی (روزهای 2 تا 5) ظاهر می‌شود و در نوزادان سالم تا 10-14 روزگی و در نوزادان نارس تا 3 هفته برطرف می‌شود. اگر زردی:

• در 24 ساعت اول تولد ظاهر شود،
• بیش از دو هفته (یا سه هفته در نوزادان نارس) طول بکشد،
• با علائمی مثل بی‌حالی شدید، گریه غیرعادی، تب یا کاهش وزن همراه باشد، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید، زیرا ممکن است نشانه زردی پاتولوژیک یا مشکل زمینه‌ای باشد.

2. آیا می‌توانم خودم در خانه تشخیص دهم که نوزادم زردی دارد؟

پاسخ: می‌توانید با مشاهده پوست و سفیدی چشم‌های نوزاد در نور طبیعی (نه نور مصنوعی) به زردی مشکوک شوید. فشار ملایم روی پیشانی یا بینی نوزاد می‌تواند کمک کند؛ اگر پوست زرد به نظر برسد، احتمال زردی وجود دارد. اما تشخیص دقیق و تعیین شدت زردی نیاز به معاینه پزشک یا آزمایش خون/دستگاه بیلی‌چک دارد. خوددرمانی یا تکیه صرف بر مشاهدات خانگی توصیه نمی‌شود.

3. آیا قطع شیردهی به رفع زردی کمک می‌کند؟

پاسخ: در اکثر موارد، نیازی به قطع شیردهی نیست. زردی مرتبط با شیر مادر (Breast Milk Jaundice) معمولاً بی‌خطر است و با تغذیه مکرر یا فتوتراپی برطرف می‌شود. اگر زردی به دلیل کمبود شیر مادر (Breastfeeding Jaundice) باشد، پزشک ممکن است توصیه کند تغذیه را افزایش دهید یا به‌طور موقت شیر خشک اضافه کنید. قطع کامل شیردهی تنها در موارد نادر و با نظر پزشک انجام می‌شود.

4. آیا نور خورشید واقعاً برای درمان زردی مؤثر است؟

پاسخ: نور غیرمستقیم خورشید می‌تواند به کاهش سطح بیلی‌روبین کمک کند، زیرا نور UV به تجزیه بیلی‌روبین در پوست کمک می‌کند. اما قرار دادن نوزاد در معرض نور مستقیم خورشید خطرناک است، زیرا می‌تواند باعث آفتاب‌سوختگی یا کم‌آبی شود. بهتر است نوزاد را نزدیک پنجره در معرض نور غیرمستقیم قرار دهید و حتماً با پزشک مشورت کنید.

5. فتوتراپی چه عوارضی برای نوزاد دارد؟

پاسخ: فتوتراپی معمولاً ایمن است، اما ممکن است عوارض موقتی مانند اسهال، بثورات پوستی، کم‌آبی یا تغییر رنگ پوست به برنزه ایجاد کند. چشم‌بند محافظ برای جلوگیری از آسیب به چشم‌ها استفاده می‌شود. پزشک معمولاً وضعیت نوزاد را طی فتوتراپی بررسی می‌کند تا عوارض به حداقل برسد.

6. چگونه می‌توانم از زردی نوزاد پیشگیری کنم؟

پاسخ: پیشگیری کامل از زردی همیشه ممکن نیست، اما این اقدامات کمک‌کننده هستند:

• شروع زودهنگام شیردهی (در ساعت اول تولد) و تغذیه مکرر (هر 2-3 ساعت).
• اطمینان از دریافت کافی شیر توسط نوزاد برای دفع بیلی‌روبین.
• معاینات منظم نوزاد در روزهای اول زندگی برای تشخیص زودهنگام.
• در صورت داشتن گروه خونی O یا Rh منفی در مادر، اطلاع به پزشک برای بررسی ناسازگاری خونی.

7. آیا زردی می‌تواند به مغز نوزاد آسیب بزند؟

پاسخ: در موارد نادر، اگر سطح بیلی‌روبین بسیار بالا برود و درمان نشود، می‌تواند باعث کرنیکتروس شود که به مغز آسیب می‌رساند و ممکن است منجر به ناشنوایی، فلج مغزی یا تأخیر رشدی شود. این عارضه بسیار نادر است و با تشخیص و درمان به‌موقع (مثل فتوتراپی یا تعویض خون) قابل پیشگیری است. به همین دلیل، نظارت دقیق بر علائم و مراجعه به پزشک ضروری است.

8. آیا زردی در نوزادان نارس شایع‌تر است؟

پاسخ: بله، زردی در نوزادان نارس شایع‌تر و شدیدتر است، زیرا کبد آن‌ها کمتر بالغ شده و توانایی کمتری در دفع بیلی‌روبین دارد. این نوزادان معمولاً نیاز به نظارت دقیق‌تر و گاهی درمان طولانی‌تر (مثل فتوتراپی) دارند.

9. چه زمانی نیاز به تعویض خون است؟

پاسخ: تعویض خون در موارد بسیار نادر و شدید انجام می‌شود، زمانی که سطح بیلی‌روبین به حدی بالا باشد که فتوتراپی نتواند آن را کنترل کند یا زردی به دلیل ناسازگاری خونی یا بیماری‌های خاص (مثل کم‌خونی همولیتیک) باشد. این روش توسط متخصصین در بیمارستان انجام می‌شود و نیاز به مراقبت ویژه دارد.

10. آیا زردی می‌تواند دوباره برگردد؟

پاسخ: در موارد نادر، زردی ممکن است پس از درمان دوباره ظاهر شود، به‌ویژه اگر علت زمینه‌ای (مثل مشکلات کبدی یا ناسازگاری خونی) برطرف نشده باشد. به همین دلیل، پزشک ممکن است آزمایش‌های تکمیلی یا پیگیری منظم را توصیه کند. اگر زردی پس از دو هفته دوباره ظاهر شد، حتماً به پزشک مراجعه کنید.

11. آیا رژیم غذایی مادر در دوران شیردهی بر زردی تأثیر دارد؟

پاسخ: هیچ شواهد علمی قطعی نشان نمی‌دهد که رژیم غذایی مادر مستقیماً باعث زردی یا تشدید آن می‌شود. با این حال، مادران شیرده باید رژیم متعادل و مغذی داشته باشند و از کم‌آبی بدن خود جلوگیری کنند تا تولید شیر کافی باشد. اگر پزشک مشکوک به زردی ناشی از شیر مادر باشد، ممکن است آزمایش‌هایی برای بررسی ترکیبات شیر انجام دهد.

12. چگونه می‌توانم بفهمم نوزادم به اندازه کافی شیر می‌خورد؟

پاسخ: نشانه‌های تغذیه کافی شامل موارد زیر است:

• 6-8 پوشک خیس در روز (ادرار روشن و شفاف).
• مدفوع زرد و دانه‌دار (در نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند).
• افزایش وزن مناسبව

13. آیا زردی نوزاد می‌تواند روی رشد و تکامل او تأثیر بگذارد؟

پاسخ: در اکثر موارد، زردی فیزیولوژیک (طبیعی) هیچ تأثیر طولانی‌مدتی بر رشد و تکامل نوزاد ندارد، زیرا به‌سرعت برطرف می‌شود. با این حال، اگر زردی شدید یا درمان‌نشده باشد (به‌ویژه زردی پاتولوژیک)، می‌تواند به عارضه‌ای نادر به نام کرنیکتروس منجر شود که ممکن است باعث تأخیر رشدی، مشکلات شنوایی، یا اختلالات حرکتی شود. طبق اطلاعات منتشرشده توسط آکادمی اطفال آمریکا (AAP)، با نظارت دقیق و درمان به‌موقع (مانند فتوتراپی)، خطر کرنیکتروس بسیار کم است (کمتر از 1 در 100,000 نوزاد). والدین باید معاینات منظم نوزاد را جدی بگیرند تا از عوارض جلوگیری شود.

14. آیا زردی در نوزادان متولد شده با سزارین شایع‌تر است؟

پاسخ: هیچ شواهد علمی قطعی نشان نمی‌دهد که زردی در نوزادان متولد شده با سزارین شایع‌تر از زایمان طبیعی است. با این حال، برخی مطالعات، مانند مقاله‌ای در Journal of Pediatrics (2020)، نشان داده‌اند که نوزادان سزارینی ممکن است به دلیل تأخیر در شروع شیردهی یا تفاوت در فلور روده‌ای، کمی بیشتر در معرض زردی خفیف قرار گیرند. تغذیه زودهنگام و مکرر می‌تواند این خطر را کاهش دهد.

15. آیا استفاده از لامپ‌های فتوتراپی در خانه بی‌خطر است؟

پاسخ: دستگاه‌های فتوتراپی خانگی (مانند پتوهای نوری) می‌توانند در موارد زردی خفیف تا متوسط مؤثر باشند، اما فقط باید تحت نظر پزشک استفاده شوند. طبق دستورالعمل‌های NHS (سرویس سلامت ملی بریتانیا)، این دستگاه‌ها باید استانداردهای ایمنی را رعایت کنند و دوز نور مناسب ارائه دهند. عوارض احتمالی شامل کم‌آبی یا گرم شدن بیش از حد نوزاد است. والدین باید دمای بدن نوزاد و وضعیت تغذیه او را به‌دقت کنترل کنند و مرتب با پزشک در تماس باشند.

16. آیا زردی می‌تواند نشانه بیماری جدی‌تری باشد؟

پاسخ: در اکثر موارد، زردی فیزیولوژیک است و بی‌خطر است. اما زردی پاتولوژیک می‌تواند نشانه مشکلات جدی مانند:

• ناسازگاری گروه خونی (مانند ناسازگاری ABO یا Rh).
• عفونت‌ها (مانند سپسیس یا عفونت‌های مادرزادی مثل سیتومگالوویروس).
• بیماری‌های کبدی (مانند آترزی صفراوی).
• اختلالات متابولیکی (مانند گالاکتوزمی).
• کم‌خونی همولیتیک. طبق اطلاعات مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC)، اگر زردی در 24 ساعت اول ظاهر شود، بیش از دو هفته طول بکشد، یا با علائمی مانند کاهش وزن شدید همراه باشد، آزمایش‌های تشخیصی مانند سونوگرافی کبد یا تست‌های ژنتیکی لازم است.

17. آیا زردی در همه نوزادان به یک شکل ظاهر می‌شود؟

پاسخ: خیر، شدت و زمان ظاهر شدن زردی در نوزادان متفاوت است. به گفته کلینیک مایو، زردی در نوزادان نارس معمولاً زودتر (روزهای 1-2) و شدیدتر ظاهر می‌شود. همچنین، نوزادانی با گروه خونی ناسازگار یا سابقه خانوادگی زردی ممکن است علائم شدیدتری داشته باشند. رنگ پوست نوزاد نیز می‌تواند تشخیص را تحت تأثیر قرار دهد؛ مثلاً در نوزادان با پوست تیره‌تر، زردی ممکن است کمتر قابل‌مشاهده باشد، اما سفیدی چشم‌ها همچنان نشان‌دهنده آن است.

18. آیا داروهای گیاهی یا سنتی برای درمان زردی نوزاد مؤثر هستند؟

پاسخ: هیچ شواهد علمی معتبری از منابع مانند PubMed یا WHO وجود ندارد که تأیید کند داروهای گیاهی یا سنتی (مانند دمنوش‌های خاص یا مواد غذایی) می‌توانند زردی نوزاد را درمان کنند. برخی باورهای سنتی، مانند استفاده از آب قند یا گیاهان خاص، ممکن است خطرناک باشند و باعث کم‌آبی یا تشدید زردی شوند. تغذیه مکرر و فتوتراپی روش‌های استاندارد و تأییدشده هستند. قبل از استفاده از هر درمان خانگی، حتماً با پزشک مشورت کنید.

19. آیا زردی در نوزادان دوقلو یا چندقلو شایع‌تر است؟

پاسخ: زردی در نوزادان دوقلو یا چندقلو شایع‌تر نیست، اما ممکن است به دلیل احتمال بالاتر نارس بودن یا مشکلات تغذیه‌ای (مانند کمبود شیر مادر)، این نوزادان بیشتر در معرض زردی قرار گیرند. طبق مطالعه‌ای در Pediatrics (2019)، دوقلوهای نارس نیاز به نظارت دقیق‌تری دارند، اما مدیریت زردی در آن‌ها مشابه سایر نوزادان است.

20. آیا زردی می‌تواند در ماه‌های بعدی زندگی نوزاد ظاهر شود؟

پاسخ: زردی پس از دوره نوزادی (پس از 1 ماهگی) غیرمعمول است و معمولاً نشانه یک مشکل زمینه‌ای مانند بیماری کبدی، انسداد صفراوی، یا اختلالات متابولیکی است. طبق آکادمی اطفال آمریکا، زردی طولانی‌مدت یا دیررس نیاز به ارزیابی فوری دارد، که ممکن است شامل آزمایش خون، سونوگرافی، یا حتی بیوپسی کبد باشد.

21. آیا زردی نوزاد خودبه‌خود برطرف می‌شود؟

پاسخ: بله، زردی فیزیولوژیک معمولاً در عرض 1-2 هفته بدون درمان برطرف می‌شود. اما اگر علائم شدید یا طولانی شد، به پزشک مراجعه کنید.

22. آیا زردی به دلیل شیر مادر خطرناک است؟
پاسخ: خیر، زردی ناشی از شیر مادر معمولاً بی‌خطر است و با تغذیه مکرر یا فتوتراپی برطرف می‌شود. نیازی به قطع شیردهی نیست.

23. چه زمانی باید نگران زردی باشیم؟
پاسخ: اگر زردی در 24 ساعت اول زندگی ظاهر شود، بیش از دو هفته طول بکشد یا با علائم هشداردهنده همراه باشد، فوراً به پزشک مراجعه کنید.